Zaopatrzenie w artykuły konsumpcyjne w PRL -

Zaopatrzenie w artykuły konsumpcyjne w PRL

20 września 2023

Gospodarka tzw. Polski Ludowej (PL) była przez lata chronicznie niewydolna. Objawiało się to m.in. niedoborem w zaopatrzeniu rynku w artykuły konsumpcyjne. Braki zaopatrzeniowe były niezwykle ważnym czynnikiem, rzutującym na sytuację społeczno-polityczną Polski Rzeczpospolitej Ludowej (PRL). Okresowo przyczyniając się także do silnych napięć i wyrazów niezadowolenia, np. protestów robotniczych w Grudniu 1970 r., Czerwcu 1976 r., czy strajków w lipcu i sierpniu 1980 r.

Poprawa dramatycznej sytuacji zaopatrzeniowej stała się również jednym z flagowych punktów działalności Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych (NSZZ) „Solidarność”.

Nieudolne w gospodarowaniu władze komunistyczne w okresie PRL sięgały wielokrotnie po reglamentacje artykułów spożywczych. Pierwsze kartki żywnościowe (określające ilość dostępności danego produktu spożywczego dla społeczeństwa) pojawiły się już 27 września 1944 r. za sprawą Biura Ekonomicznego przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Kolejno po chwilowym zniesieniu kartek, zostały one ponownie wprowadzone
(w formie 6 rodzajów tzw. bonów tłuszczowych, mięsno-tłuszczowych) uchwałą Prezydium Rządu z dnia 29 sierpnia 1951 r. Taki stan obowiązywał do 1953 r.

Następnie kartkowa reglamentacja żywności powróciła 13 sierpnia 1976 r. Wówczas władze wprowadziły bilety towarowe na zakup cukru. W kolejnych latach sytuacja zaopatrzeniowa w artykuły konsumpcyjne ulegała dalszemu pogorszeniu. W 1980 r. mięsa i jego przetworów oraz czekolady i jej wyrobów wystarczało dla 75% potrzebujących. Z kolei margarynę mogło kupić 79% chętnych, a ser 80%. Wskutek narastania tych problemów 1 lipca 1980 r. władze zdecydowały się wprowadzić ceny komercyjne na niektóre gatunki mięs. Decyzja ta doprowadziła do masowych strajków powodujących znaczny kryzys w kraju. W sierpniu 1980 r., wśród 21 postulatów wysuwanych przez protestujących na Wybrzeżu znalazł się również punkt (11), w którym domagano się wprowadzenia na mięso i przetwory kartki – bony żywnościowe, które miały funkcjonować do czasu opanowania sytuacji na rynku.

Podpisując 30 sierpnia 1980 r. porozumienie z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym (MKS) w Szczecinie, a dzień później w Gdańsku, władze zgodziły się na ten postulat. Jednak negocjacje dotyczące wprowadzenia kartek na mięso (a później także rozszerzenia reglamentacji na inne grupy towarów) trwały przez kolejne miesiące. Kolejno 28 lutego
1981 r. władze zdecydowały się rozszerzyć zakres reglamentacji wprowadzając kartki na mięso i jego przetwory. Szybko jednak reglamentacja objęła również: mąkę, masło, kaszę
i ryż. Sprzedaż kartkowa rozciągnięta została również na: czekoladę, mleko w proszku dla dzieci, kawę i alkohol. Taki system reglamentacji utrzymał się do 1989 r.

W Archiwum Akt Nowych znajduje się wiele różnego rodzaju materiałów archiwalnych dotyczących zaopatrzenia w artykuły konsumpcyjne w PRL. Poniżej zapraszamy do zapoznania się z wybranymi archiwaliami.

Autor: AAN

Galeria zdjęć

Instrukcja w sprawie rozdziału bonów mięsno-tłuszczowych, sierpień 1951; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 42/298.
Instrukcja w sprawie rozdziału bonów mięsno-tłuszczowych, sierpień 1951; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 42/298.
Instrukcja w sprawie rozdziału bonów mięsno-tłuszczowych, sierpień 1951; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 42/298.
Uchwała nr 371/52 Prezydium Rządu z dnia 10 maja 1952 r.; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 218/16.
Uchwała nr 371/52 Prezydium Rządu z dnia 10 maja 1952 r.; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 218/16.
Kartka żywnościowa, 1983 r.; AAN, Akta Jana Kreuscha, sygn. 30.
Kartka na mięso, 1989 r.; AAN, Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Region Mazowsze, sygn. 73.
Rozliczanie kartek żywnościowych w PRL, fot. Jacek Wcisło; AAN, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, sygn. 8/151.
Artykuły mięsne, fot. Jacek Wcisło; AAN, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, sygn. 8/151.
Artykuły mięsne, fot. Jacek Wcisło; AAN, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, sygn. 8/151.
Główne założenia systemu reglamentacji mięsa, jego przetworów, masła i cukru; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 34/8.
Główne założenia systemu reglamentacji mięsa, jego przetworów, masła i cukru; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 34/8.
Główne założenia systemu reglamentacji mięsa, jego przetworów, masła i cukru; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 34/8.
Główne założenia systemu reglamentacji mięsa, jego przetworów, masła i cukru; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 34/8.
Główne założenia systemu reglamentacji mięsa, jego przetworów, masła i cukru; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 34/8.
Główne założenia systemu reglamentacji mięsa, jego przetworów, masła i cukru; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 34/8.
Główne założenia systemu reglamentacji mięsa, jego przetworów, masła i cukru; AAN, Urząd Rady Ministrów, sygn. 34/8.
Uchwała Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy Zakładach Wytwórczych Aparatury Wysokiego Napięcia (ZWAR), 29.07.1981; Urząd Rady Ministrów, sygn. 34/8.
Kolejki do sklepów w PRL; AAN, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, sygn. 8/150.
Kolejka do sklepu w PRL; AAN, Redakcja „Trybuny” w Warszawie, sygn. A –VI–1.
Kolejki do sklepów w PRL; AAN, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, sygn. 8/150.
Kolejka do sklepu w PRL; AAN, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, sygn. 8/151.